Co t'imagineschas ti in chalet? Ha el ina tscherta furma? Vegn el construì cun materialias specificas? Ha el caracteristicas ch'al distinguan d'autras chasas? U èsi – sche ti es sincera u sincer – simplamain in simbol per tes desideri da vacanzas recreativas en Svizra? L'exposiziun ta prenda sin in viadi: da la «scuverta» en la romantica fin al success d'export mundial. Ultra da quai vegni mussà, co ch'il chalet vegn interpretà da nov en l'architectura d'ozendi.
Friedrich-Wilhelm Moritz (1783-1855), Au village de Meyringuen, Cant. de Berne, Zeichnung, um 1819. Graphische Sammlung, Schweizerische Nationalbibliothek
A la fin dal 18avel tschientaner han litteratas da l'exteriur e viagiaturs bainstants scuvert las Alps sco refugi romantic. La cuntrada cun ses prads, cun ses chalets e cun sias abitantas ed abitants eran in simbol per las valurs democraticas e genuinas da la Svizra. Perquai ch'il chalet è uschè simpel ed ‹ encharnà › sco tip ideal, ha el pudì vegnir commerzialisà perfetgamain sco object d'export e sco souvenir. Uschia è el daventà sin tut il mund in clisché per «l'unic pievel da frars» e per il sanadaivel mund alpin.
Das «Swiss Cottage» im Singleton Park, Swansea (UK). 1826 nach einer Schweiz-Reise erbaut von Peter Frederick Robinson. Foto: Swansea.gov.uk
Jean-Jacques Rousseau (1712–1778) ha sveglià en l'entira Europa in grond entusiassem per las muntognas svizras cun lur chasas da lain pittorescas. Gia bainbaud è il chalet vegnì integrà sco «folly» (construcziun decorativa) en ils parcs da cuntrada da l'aristocrazia. Manaschis svizzers da construcziun en lain han tratg a niz la popularitad dal chalet e l'han transfurmà en in product d'export industrial. Gia bainbaud devi catalogs da chalets svizzers preconstruids ch'ins pudeva empustar sco prefabricat en il format 1:1. Durant il temp da la Belle Époque han Englaisas ed Americans scuvert il «swiss cottage» e l'han considerà sco stil architectonic adequat per lur residenzas da champagna. Cumbain che questas chasas da crap e da lain ed il chalet han mo la lavur cun la turniclera sco tratg cuminaivel.
Mehr zur Geschichte des Chalets erzählt Marion Sauter im Gegensprecher - dem Podcast zur Ausstellung.
Haus des Friedensrichters Huber in Meiringen, aus: Ernst Gladbach, Der Schweizer Holzstyl in seinen kantonalen und constructiven Verschiedenheiten mit Holzbauten Deutschlands, Zürich, 1882
Las midadas socialas ed economicas sco er l'industrialisaziun a la fin dal 19avel tschientaner han influenzà adina pli fitg il mintgadi. Quai ha rinforzà la conscienza tant per las valurs tradiziunalas sco er per las tecnicas artisanalas che parevan d'ir a perder pervia da questas midadas. L'architect Ernst Gladbach (1812-1895) da Darmstadt, a partir dal 1857 professer a la SPF Turitg, era in admiratur da la mastergnanza rurala da construcziun. El ha realisà in'ovra voluminusa che metta en il center particularitads regiunalas sco er aspects tecnics ed architectonics. Sia ovra ha chattà renconuschientscha en l'Europa ed è daventada ina funtauna d'inspiraziun impurtanta per architectas ed architects dal stil indigen.
Das Schweizerdorf auf der Pariser Weltausstellung 1900, unbekannter Fotograf, Brooklyn Museum Archives
Cun las exposiziuns mundialas è il chalet svizzer daventà enconuschent lunsch sur ils cunfins dal pajais or. En la mesadad dal 19avel tschientaner ha l'invenziun da la fresa permess da prefabritgar chalets en moda industriala. Ussa pudevan ils edifizis da lain vegnir empustads or d'in catalog sco chasas prefabritgadas en tut las dimensiuns giavischadas. Uschia hai dà en tut la Svizra «fabricas da chalets» che furnivan las travs prepreparadas ed ils elements da construcziun ornads en l'entir mund. Quests ornaments producids en moda industriala e standardisada èn caracteristics per il «stil da turniclera» sco er per ils numerus chalets, hotels da cura e chasas da giasts ch'èn vegnids construids durant il temp da fundaziun.
In Flims fordern Georg Nickisch und Selina Walder mit einem Chalet aus Beton Sehgewohnheiten heraus. Refugi Lieptgas, Flims 2012. Foto: Gaudenz Danuser
Pervia da la midada dal clima è il lain vegnì mess fermamain en il focus sco material da construcziun ecologic. Oravant tut en il spazi urban vegnan actualmain projectadas e realisadas chasas (autas) da lain: Il lain è ina materia prima regenerabla che deriva da guauds maschadads locals cultivads en moda persistenta. El lia CO2 e procura surtut per in clima agreabel en ils locals d'abitar. Perquai che adina dapli architectas ed architects lavuran cun lain, ha la construcziun en lain perdì gia daditg ses image da chalet. Er en il spazi alpin n'èn las chasas (da vacanzas) pli novas tipologicamain e/u architectonicamain naginas construcziuns encharnadas tradiziunalas pli. En lur funcziun sco refugi en las muntognas restan ellas però chalets.